پریسا کاکایی
بخش دوم
نقش جامعه مدنی در کاهش کار کودکان
تلاش در جهت کاهش و یا حذف کار کودک نیازمند همکاری چند جانبه از سوی گروه‌ها و افراد مختلف است که هر کدام بخشی از جامعه را تشکیل می‌دهند. علی رغم آنچه که به نظر می‌رسد، این امر تنها وظیفه دولت‌ها محسوب نمی‌شود بلکه بخش هایی چون رسانه، سازمان‌های غیردولتی، خانواده، آموزگاران، فعالان اجتماعی و دانشگاهیان را نیز شامل می‌شود. اما در این میان، نقش سازمان‌های غیردولتی بسیار پررنگ است زیرا ضمن مشارکت در اطلاع رسانی همراه با رسانه ها، از یک سو به عنوان نمایندگان کودکان، عملکرد دیگر بخش های جامعه و دولت را در قبال مسائل مربوط به کودکان نظارت می کنند و از سوی دیگر خود می‌توانند به عنوان ارگانی برای توانبخشی و توانمندسازی کودکان عمل کنند.
برای مثال، همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد، یکی از دلایل عدم وجود آمار دقیق در مورد کودکان کار در ایران، محدودیت حضور و فعالیت سازمان‌های غیردولتی در کشور است. این نهادها با توان مالی و تعداد کارکنان محدود که اغلب نیز داوطلبانه مشغول به کارهستند نمی‌توانند برنامه ای چنین بزرگ و زمان بری را دردستور کار خود قرار دهند. اجرایی شدن تحقیقات و بررسی‌هایی از این دست نیازمند استفاده از افراد متخصص و برخورداری از بودجه و زمان کافی ست تا نتایج منطقی و واقعی حاصل شوند.
با این حال، سازمان‌های غیردولتی فعال در مورد کودکان کار و خیابان در ایران تا حد امکان، سعی در تغییر وضعیت آنها دارند. این سازمان ها تلاش می‌کنند تا کودکان را در مدارس نگه داشته از بازگشت آنها به خیابان و یا کار جلوگیری کنند. هم چنین موارد کارهای اجباری و خطرناک را به صورت موردی بررسی کرده و در جهت محافظت کودک و بازپروری وی می‌کوشند.
عدم حضور سازمان های غیر دولتی خارجی درایران
موضوع مهم دیگر، عدم حضور سازمان‌های غیردولتی خارجی در ایران است. زیرا سازمان‌های مزبور می‌توانند نقش نظارتی و حمایتی مهمی را در همکاری با دیگر ارگان ها ایفا کنند. برای روشن شدن این موضوع، در ادامه، یک نمونه از فعالیت‌های همکاری سازمان‌های غیردولتی با یک سازمان بین المللی در داخل کشور هند و یک نمونه از کمپینی برای مبارزه با کار کودک در امریکا شرح داده می‌شود.
نمونه نخست
سازمان «نجات کودکان» ( Save the children) کانادا، سازمان بین المللی فعال در زمینه ترویج حقوق کودک است که از سال ۱۹۶۷ در زمینه کودکان هند فعالیت می‌کند. دفتر هند این سازمان با ۱۱ سازمان غیردولتی که در سه ایالت هند برای فراهم کردن امکان فرصت رشد و توسعه حقوق ۱۲ هزار کودک که در شرایط دشوار قرار دارند فعالیت می‌کنند، همکاری می‌کند.
در سال ۱۹۹۹، نجات کودکان، پروژه پنج ساله‌ای را که به عنوان «فرصت‌های کارگران کودک» شناخته شده، آغاز کرد. هدف این پروژه کاهش آسیب‌های ناشی از کار و یا اشکال مختلف بهره کشی از کودکان کارگر، برای در مجموع ۹۹۰۰ کودک که شامل ۵۱۰۰ دختر و ۴۸۰۰ پسر بود، تعریف شد. فعالیت پروژه مزبور موارد زیر را در بر می گیرد: برنامه‌های تحصیلی رسمی و غیر رسمی با گرایش افزایش مهارتهای زندگی، ایجاد فرصت از طریق آموزش مهارتهای شغلی و تولید درآمد، فراهم کردن حمایت‌های متناوب مثل اقامتگاه کوتاه مدت، سرویس‌های بهداشتی و امکانات تفریحی، افزایش آگاهی در جهت تغییر نگرش در بین سیاستگذاران، صاحبان کار، والدین و کودکان با توجه به پذیرش اجتماعی کار کودک، ترویج حقوق کودک چه در سطح محلی و چه ملی، ظرفیت سازی سازمان‌های سهیم برای مدیریت و اجرای برنامه‌های توسعه کودک محور و با رویکرد حق محور.
در نتیجه این فعالیت‌ها، ۲۹۳۰ کودک دست ازکار کشیدند. ۲۸۲۷ کودک وارد مدارس رسمی شدند و ۲۲۹۹ نفر نیز به تحصیلات رسمی خود ادامه دادند. ۱۰۰۲ کودک آموزش‌های مهارت شغلی را به پایان رساندند. ۳۵۰۴ خانواده نیز تحت عنوان درآمد زایی حمایت معیشتی دریافت نمودند. (دیکسیت، ۲۰۰۴).
نمونه دوم
سپتامبر ۲۰۱۰ سازمان حقوق بشری مبادله بین المللی، سازمان غیرانتفاعی امریکای سبز، سازمان حمایتی انجمن بین المللی حقوق کارگر و سازمان غیرانتفاعی اوایسیس به کمک گروه‌های دیگر، کمپینی را به نام «افزایش استاندارد‌ها» (The Raise Bar) در اعتراض به عملکرد شرکت هرشی (Hershey’s) که یک مارک شکلات محبوب امریکایی ست تشکیل دادند.
این کمپین معتقد است که شرکت مزبور برای تولید کاکائوهای محبوب خود در شرایطی آسیب رسان و با بهره‌مندی از قاچاق انسان در کشورهای آفریقای غربی و کار اجباری، از کودکان به عنوان نیروی کار سوء استفاده می‌کند. بنابراین در سال ۲۰۱۰، کمپین موجودیت خود را اعلام کرد و با انتشار گزارشی به بیان مشکل، راه حل‌های پیشنهادی و مطالبات خود پرداخت. اعضای این کارزار در مطالبات خود شرکت هرشی را به تجارت منصفانه دعوت کرده و مشارکت ملی و بین المللی را برای رسیدن به مقصود مورد نظر فراخواندند. مردم می‌توانند از طریق وب سایت‌های بنیانگذاران کمپین به مسئول شرکت هرشی ای میل ارسال کنند، در جمع آوری امضا برای پتیشن خطاب به رئیس شرکت، نمایش فیلم مستند «نیمه تاریک شکلات» در هر جایی که برایشان مقدور است، تماس با شرکت و بیان نقد موجود، پیوستن به صفحه فیس بوک، عکس انداختن با پلاکاردی که شعار کمپین را بر خود دارد و استفاده از کمپ‌های تابستانی وغیره. به پیشبرد اهداف کمپین کمک کنند. اگرچه از زمان آغاز اعتراضات ، حداقل برخی شرکت های شکلات سازی سعی در عدم استفاده از نیروی کار کودک در تولیدات خود داشته اند اما کمپین مزبور همچنان به فعالیت درمورد شرکت هرشی ادامه می دهد و در این راه به مرور زمان از همراهی بنیادهایی چون مراقبت سلامت ایدز، اتحاد زنان متدیست (فرقه مسیحی)، اتحاد ملی کارگران مهمان و ارگان های دیگر بهره مند شده است. این گروه، اطلاع رسانی، بیان حقایق و تشویق مردم به تحریم خرید محصولات هرشی را پی گیری کرده و مخاطبان بیشتری را به خود جلب می کند. البته قابل ذکر است که در مورد تاثیر تحریم محصولاتی که کودکان کار در تولید آنها شریک هستند بحث های موافق و مخالف مختلفی وجود دارد و سوال اصلی این است که آیا این عمل شرایط کودکانی را که وضعیت اقتصادی شان به درآمد حاصل از چنین کارهایی وابسته است بهبود می بخشد و یا آن ها را با بحران بیشتری مواجه می کند؟
جمع بندی
کار، کودکان را از مدرسه و آموزش دور نگه داشته و دوران کودکی آنها را تحت تاثیرات نامطلوب قرار می‌دهد. در این میان کودکان دختر با توجه به تبعیض‌های اجتماعی و جنسیتی در معرض آسیب‌های بیشتری قرار دارند. برای بررسی موضوع و کاهش آسیب به کودکان، نیاز است که در تمامی شهر‌ها و مناطق، امکانات محلی برای شناسایی، ارتباط و جذب کودکان کار فراهم شود. به همین دلیل داشتن سازمان‌های غیردولتی ملی و بین المللی مستقل که سیاست‌های مبتنی بر حقوق بشر و دیکته نشده از منابع کنترل را در پیش بگیرند و هم چنین آموزش‌های وسیع در سطح ملی به ویژه برای والدین، معلمان، صاحبان کار و سیاست گذاران می‌تواند در ترویج حق تحصیل و برخورداری از دوران کودکی مناسب موثر باشد. تاکید بر حق تحصیل برای حذف کار کودک ضروری به نظر می‌رسد زیرا کودکی که تحصیل نمی‌کند مهارتهای معیشتی و شغلی را نیاموخته و وارد چرخه فقر می‌شود. توانمندسازی کودکان می‌تواند به آنها کمک کند تا وارد بخش‌های سالم و حرفه‌ای‌تر شده و گرفتار مشاغل کاذب و یا خطرآفرین نشوند. این توانمندسازی تنها شامل تحصیل و یا آموزش فنی و حرفه ای نمی شود بلکه آموزش حقوق انسانی و تاکید بر توانمندی های شخصیتی بخش دیگری از تلاش برای آگاه سازی کودکان و ممانعت از سوء استفاده از آنها است.
از سوی دیگر تدوین قوانین مشخص و نظارت دقیق بر اجرای آن از ملزومات رسیدن به شرایطی بهتر برای کودکان کاراست. این مسئله تنها به بخش قانونگذاری منتهی نمی‌شود بلکه آموزش اهمیت حقوق کودک به مجریان قانون می‌تواند در بسیاری موارد آنها را نسبت به نقض حقوق کودکان در تمامی ابعاد حساستر نماید.
اما مهم‌تر، پرداختن به وظیفه شهروندی ست که هر فردی از جامعه، خود را در برابر کودکان مسئول دانسته و مانع بهره کشی و یا نقض حقوق آنها شود. صاحبان کار، افرادی معمولی از میان جامعه هستند که نیاز به آموزش دارند تا علاوه بر یادگیری و تقویت احساس مسئولیت، عرصه را بر فعالیت سودجویان که از طریق استفاده از نیروهای ارزان مانند کودکان بدون درنظر گرفتن شرایط مناسب و رعایت هر گونه ملاحظات ویژه مخصوص آنها کسب درآمد می‌کنند، تنگ کرده و فرهنگ احترام به حقوق کودک را ترویج کنند.
منابع
Dixit, Pravin. Roadmap for NGOs to reduce child labor: what lessons from Indian interventions?. 2004
International labour organisation (ILO). Tackling child labour: From commitment to action. 2012
Osita-Oleribe, Obinna E. Exploring the causes of child labour series. 2006
ILO. Minimum Age Convention NO.138. 1973. URL: http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:312283
ILO. The Prohibition and Immediate Action for the Elimination of the Worst Forms of Child Labour Convention NO.182. 1999. URL: http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/ilc/ilc87/com-chic.htm
The Raise the Bar campaign URL: http://www.raisethebarhershey.org/
ILO. The Hague Global Child Labour Conference. 2010.URL: http://www.ilo.org/ipec/Campaignandadvocacy/GlobalChildLabourConference/lang–en/index.htm
خبرگزاری ایرنا. میزگرد خبری ایرنا (همه چیز در مورد کودکان کار). 1391 http://www.irna.ir/NewsShow.aspx?NID=80250585
روزنامه اعتماد. سه ميليون و 600 هزار كودك خارج از چرخه تحصيل. 1387
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1662693
