شورای حقوق بشر سازمان ملل روز گذشته، قطعنامه اختصاص گزارشگر ویژه حقوق بشر را برای ایران به تصویب رساند. عرصه سوم در ارتباط با اهمیت صدور این قطعنامه، وظایف گزاشگر ویژه و ضرورت های بعد از صدور این قطعنامه، با دروری دایک، مسئول بخش ایران در سازمان عفو بین الملل مصاحبه کرده است. این مصاحبه در پی می آید.
آقای دایک، اهمیت تعیین گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران در چیست و در مجموع شما به عنوان نماینده یک سازمان بین المللی، این تصمیم شورای حقوق بشر را چطور ارزیابی می کند؟
برای ما امروز یک روز غم انگیزی است. از این نظر که این قطعنامه در پی عدم همکاری جمهوری اسلامی با گزارشگران دائمی سازمان ملل صادر شد. در خلا این نوع همکاری، بالاخره دنیا و نمایندگان کشورهای مختلف دنیا در شورای حقوق بشر تصمیم گرفتند یک گزارشگر ویژه در مورد وضعیت ایران تعیین کنند. هر چند این می تواند در نهایت اقدام مثبتی باشد اما برای ایرانیان، نهادهای حقوق بشری در ایران، وکلا و قضات و آن هایی که در سیستم قضایی کار می کنند و ترجیح می دهند کارشان را در فضای سالم و درستی انجام بدهند، یک اقدام غم انگیزی بود. معنایش این است که ایران متاسفانه با نهادهای معمولی سازمان ملل همکاری نکرده و الان به جای آن یک گزارشگر ویژه تعریف کرده اند؛ وضعیتی مشابه دو سه کشور دیگری که مقامات ایران شاید دوست نداشته باشند با آن کشورها مقایسه شوند.
متاسفانه وضعیت حقوق بشر در ایران طی یک روند طولانی به وضعیت بحرانی رسیده است. تنها امسال، حداقل براساس آمار رسمی، ۱۱۶ نفر اعدام شده اند و گزارش های معتبر دیگری هم نشان می دهد که افراد دیگری هم به طور پنهانی اعدام شده اند. این فقط در مورد حکم اعدام و اجرای آن است. همچنین ما نمی توانیم فراموش کنیم که وضعیت حقوق بشراز بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۹ تا اکنون، خیلی بحرانی تر شده است. ما شاهد دستگیری های خودسرانه هزاران معترض بودیم. بعد از آن، صدها تن از آن ها در دادگاه های ناعادلانه محاکمه شدند. ما نمونه های مختلفی از شکنجه را دیدیم و صحبت های قربانیان شکنجه را شنیدیم، و موارد متعددی از بدرفتاری های ماموران با شهروندان و فعالان را ثبت کردیم. ما شاهد فشارها بر فعالان حقوق بشر ایران اعم از دانشجویان، وکلا و خبرنگاران بودیم. رفتاری که با آن ها صورت گرفت، به هیچ وجه قابل قبول نبوده و مغایر معیارهای بین المللی است. متاسفانه از یک جهت باید غمگین بود؛ اینکه مقامات ایرانی نتوانستند با مردم خودشان با احترام رفتار کنند.
به باور شما، مهمترین مسئولیت هایی که متوجه گزارشگر ویژه است و نیز اصلی ترین انتظاراتی که از وی دارید کدام ها است؟
به نظر من وظیفه اصلی این گزارشگر – که باید دیر یا زود تعیین شود- این است که همه معیارهای بین المللی مربوط به حقوق بشر را بررسی کند و در صورتی که در ایران نقصی در پیوند با این معیارها وجود داشته باشد، باید به دنیا و اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل اعلام کند. همچنین وظیفه دیگری در قبال مسئولان ایران دارد. این گزارشگر می تواند ساز و کارهایی به مقامات ایرانی پیشنهاد بدهد تا وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود بیابد. در صورتی که قضات واقعا می خواهند در دادگاه هایشان و در مرحله اعاده دادرسی، براساس قراردادهای بین المللی رفتار کنند، گزارشگر ویژه می تواند راه کارهایی به آن ها ارائه دهد. ما البته پیشنهادمان به مقامات ایرانی این است که آن ها از خود حسن نیت و همکاری نشان دهند تا وضعیت حقوق بشر در ایران بهتر شود و از این طریق زمینه برای لغو این قطعنامه و خاتمه کار گزارشگر ویژه فراهم شود. تنها راه این مهم، همکاری واقعی جمهوری اسلامی با گزارشگر ویژه است.
با توجه به پیشینه جمهوری اسلامی و نحوه تعامل آن با گزارشگران سازمان ملل، اینبار، در صورتی که جمهوری اسلامی اجازه فعالیت به گزارشگر ویژه ندهد، عملا چه اتفاقی می افتد؟
در گذشته یعنی آخرین باری که گزارشگر ویژه تعیین شد این رفتار را از مقامات ایرانی دیده ایم. در آن موقع دولت ایران برای اولین سفر گزارشگران سازمان ملل به ایران مانعی ایجاد نکرد و در اولین گزارش هایی که این افراد نوشتند، نظر آن ها نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران، مساعد بود. بعد، به مرور نمایندگان سازمان ملل با تجربه ای که کسب کردند، متوجه شدند که برداشتی که در ابتدا داشتند، صحیح نبوده و به تدریج با قربانیان شکنجه و خانواده های زندانیان سیاسی روبرو شدند و واقعیت های موجود را درک کردند. امیدوارم کسی که اینبار از سوی شورای حقوق بشر تعیین می شود، در خصوص مسائل ایران، مطلع تر باشد. بخصوص اینکه سیستم ارتباطی ما بهتر از گذشته است. همچنین ما از مقامات ایرانی درخواست می کنیم که همکاری بهتری با سازمان های بین المللی، بويژه سازمان ملل و نهادهای مختلف آن داشته باشند. در حال حاضر، سطح همکاری مقامات ایرانی با نهادهای وابسته به سازمان ملل – که در ایران حضور دارند – خیلی کم است. امیدوارم این رویه هم عوض شود. طوری که در آینده مقامات ایران پی ببرند که همکاری کردن با نهادهای بین المللی به نفع مردم خودشان است.
شما به عنوان نماینده عفو بین الملل از گزارشگر ویژه ای که قرار است تعیین شود چه انتظاری دارید؟
اولا انتظار داریم بتوانیم با گزارشگری که تعیین می کنند در تماس باشیم. توصیه می کنیم به شکل مفصل قوانین ایران و آن دسته از قوانین را که مغایر معیارهای بین المللی هستند، بررسی کنند. همچنین توصیه می کنیم که رفتار نهادهای امنیتی و قضایی کشور را به شکل دقیق رصد نمایند. لطفا به این موضوع مهم توجه کنید: چطور می شود اعترافات تلویزیونی مختلفی ببینیم آن هم در روزهای قبل از محاکمه؟ یا در مورد یک خانم در تبریز، چطور است که «پرس تی وی» می تواند با ایشان مصاحبه کند، درست در همان زمانی که او حق ندارد با وکیل خودش تماس داشته باشد؟ و موارد مختلف دیگری نظیر تجاوز به دختران و پسران در زندان، از جمله مواردی هستند که نیاز به بررسی دارند.
در خاتمه می خواستم در خصوص «قانون ناظر بر تاسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی» که هفته پیش کلیات آن در مجلس به تصویب رسید، نظرتان را جویا شوم. عرصه سوم طی هفته های گذشته بارها در مورد پیامدهای خطرناکی هشدار داده است که تصویب این طرح می تواند برای جامعه مدنی در پی داشته باشد.. این نگرانی وجود دارد که در روزها یا هفته های آینده این طرح در مجلس تصویب شود. در چنین شرایطی برای پیشگیری از این اقدام چه باید کرد؟
تصویب این قانون عواقب بسیار سنگینی برای جامعه مدنی در پی خواهد داشت. به نوعی این قانون، جامعه مدنی را با خطر محو شدن مواجه می سازد. ما خیلی نگران تصویب آن هستیم و نگرانی خودمان را با نهادهای دیگر در میان می گذاریم، با اتحادیه اروپا و کشورهای مختلف. ما می گوییم که این لایحه برای جامعه مدنی ایران یک اقدام استثنایی است. در صورت تصویب این لایحه، نهادهای مدنی تحت نظارت و کنترل دولت و نهادهای امنیتی قرار می گیرند و این خلاف روندی است که در دنیا جریان دارد. این قانون تهدیدی جدی برای نهادهای مدنی به شمار می رود. هر چند ما در حال حاضر هم در خصوص نهادهایی که وابسته به دولت هستند نگرانی هایی داریم.
