عرصه سوم- بی توجهی و عدم انعکاس دقیق اخبار مربوط به زلزله روز شنبه آذربایجان شرقی در تلویزیون و روزنامه های دولتی در ایران، توقف جستجوی افراد ناپدید شده شده در زیر آوار و بسیاری دیگر از موارد عدم توجه کافی مسئولین به اقدام فوری برای کمک رسانی اعتراض های پی درپی مردم، رسانه‌ها و نمایندگان مجلس را برانگیخته است.
نادیده گرفتن اخبار زلزله در شبکه‌های تلویزیون دولتی
از سوی دیگر عدم اطلاع رسانی به‌موقع در شبکه‌های تلویزیونی اعتراض مردم، بعضی از نمایندگان مجلس، شبکه‌ها و سایت‌های خبری را درپی داشت. دراین زمینه سایت مردمک با منعکس کردن این اعتراضات می نویسد:
« بی‌توجهی تلویزیون به مرگ ۳۰۰ شهروند آذربایجانی باعث شد که امروز سایت‌های مختلف خبری به این موضوع اعتراض کنند. در شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه فیس‌بوک، عده زیادی از کاربران ایرانی به عملکرد تلویزیون انتقاد کردند.
سایت خبری عصرایران نزدیک به اصولگرایان در مطلبی با عنوان «باز هم تلویزیون شکست خورد» از کوتاهی تلویزیون دولتی ایران در انعکاس اخبار مربوط به زلزله انتقاد کرد و نوشت: در همان شبی که صداوسیما حتی به خود زحمت نداد یک شبکه تلویزیونی خود را به پوشش خبری لحظه به لحظه زلزله آذربایجان شرقی اختصاص دهد، در خبرهای برگزیده شده برای بخش‌های مختلف خبری حتی خبر تصادف یک کامیون با یک دوچرخه سوار در آلمان که منجر به مرگ یک تن و زخمی شدن سه تن دیگر شده بود و واژگون شدن اتوبوس در هند به یک دره و اخبار «بسیار بسیارمهم» اعتراض چند شهروند آمریکایی به وضعیت اقتصادی به طور خاص و با آب و تاب پوشش داده می‌شد.
سایت خبری تابناک متعلق به محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در این زمینه نوشت: فراگیرترین رسانه کشور که لقب ملی هم دارد، تقریباً این خبر را نیز به مانند برخی اخبار دیگر از دور انتشار بیرون گذاشته است.
تابناک با اشاره به رفتار دوگانه تلویزیون دولتی و با ذکر موضوع قرائت پیام‌های تبریک محمود احمدی‌نژاد برای موفقیت ورزشکاران نوشت: خواندن پی‌در‌پیِ پیام‌های ریاست جمهوری… گاه مانع پخش زنده رقابت‌های ملی‌پوشان کشور نیز می‌شد، ولی اینبار که تازیانه طبیعت بر تن بسیاری از هموطنانمان نشسته، نه رئیس جمهوری پیام آنی صادر می‌کند و نه صدا و سیما، خاطر المپیک را مکدر می‌کند.
نماینده تبریز در مجلس نیز گفته است که مردم از انعکاس خبری صداوسیما در خصوص زلزله دیروز بسیار گله‌مند بودند و علی‌رغم اینکه دیشب صدها نفر زیر آوار بودند، در برنامه‌های تلویزیونی و سحرگاهی اشاره‌ای به وقوع این فاجعه نشد و از مردم خواسته نشد که در دعاهای خود، زلزله‌زدگان را مدنظر داشته باشند.
علیرضا منادی سفیدان تاکید کرده که شبکه‌های مختلف صداوسیما پوشش خوبی به اخبار مربوط به زلزله ندادند و این موضوع مردم را بسیار ناراحت کرده است. به نظر می‌رسد باید بیش از این به وقوع زلزله و کشته و زخمی شدن تعدادی از هموطنانمان در این حادثه توجه می‌شد.
محمد حسن‌نژاد نماینده مرند و الهویردی دهقانی نماینده ورزقان در مجلس نیز شدیداً از عملکرد تلویزیون انتقاد کرده‌اند.
اکبر اعلمی، نماینده تبریز در مجلس ششم نیز به خبرگزاری کار ایران گفت عملکرد تلویزیون دولتی ایران به گونه‌ای بوده که مردم برای پیگیری اخبار مربوط به زلزله‌های دیروز مجبورند به شبکه‌های ماهواره‌ای مراجعه کنند.
سایت مردمک درگزارش خود هم چنین از بی توجهی توجیه ناپذیر و نادیده گرفتن خبر زلزله توسط روزنامه های دولتی مانند کیهان، رسالت و ابرار می نویسد.
انعکاس وسیع خبر زلزله در شبکه‌های اجتماعی
رادیو فردا در گزارش خود به نام : «زلزله درشبکه های اجتماعی» از اطلاع رسانی سریع کاربران فیس بوک و تویتیر در پخش خبرها و عکس‌های مربوط به زلزله آذربایجان و درخواست کمک رسانی از مردم و اهدا خون به بیمارستان ها، اعلام کردن شماره حساب‌های بانکی برای جمع آوری کمک‌های مالی و غیره خبر می دهد. دراین گزارش می‌خوانیم که :
« زمان وقوع این زلزله در عصر روز شنبه، بسیاری از کاربران فیس‌بوک خصوصاً آنهایی که در حوزه‌های خبری فعالند تلاش کردند تا وظیفه اطلاع رسانی را بدون عبور از فیلتر رسانه‌های رسمی به دست گیرند. همچنین بسیاری از کسانی که در زلزله‌های رودبار و بم فعال بودند؛ اینبار نیز دست به کار شدند و تجربیات خود را با سایر کاربران در میان گذاشتند. پیش از این اما، شبکه‌های اجتماعی مجازی، به دلیل کارآمد نبودن مورد انتقاد قرار می‌گرفتند. منتقدان بر این باورند که کاربران این شبکه‌ها تنها به بازپخش اطلاعات می‌پردازند و تلاش چندانی برای عمل در دنیای واقعی ندارند.
اماتلاش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی در ساعات پس از زلزله در آذربایجان شرقی شاید، این انتقاد‌ها را نقض کند.
یکی از تحرکاتی که در ۴۸ ساعت گذشته مورد استقبال کاربران فیس بوک قرار گرفته و بسیاری در دنیای واقعی با آن همراه شدند، اهدای خون بود. پس از اعلام اینکه به دلیل مصادف بودن این روز‌ها با ماه رمضان، کمبود خون وجود دارد، صف‌های طولانی در شهرهای مختلف ایران شکل گرفت و تا پاسی از نیمه شب یکشنبه، مردم در تلاش برای اهدای خون بودند.
صفحه زن برابر است با مرد در فیس‌بوک که بیش از ۱۴۰ هزار نفر آن را دنبال می‌کنند، از کاربران خواست تا در صورتی که خون اهدا می‌کنند، عکس و اطلاعات مربوط را در صفحه منتشر کنند. بسیاری از کاربران در شهرهای مختلف ایران پس از اهدای خون نوشته بودند که سایرین نیز با اطلاع از طریق شبکه‌های اجتماعی روانه مراکز اهدای خون شدند. که البته برخی از آن‌ها در تهران در روز یکشنبه تعطیل بود.
امیر رشیدی فعال مدنی ساکن ایتالیا، که خود از فیس بوک به عنوان یکی از راه‌های ارتباطی جمع آوری کمک استفاده می‌کند، درباره نقش این شبکه اجتماعی در رخداد اخیر می‌گوید: «شما عملکرد شبکه‌های اجتماعی را در بزنگاه‌های زمانی بخصوص می‌توانید مشاهده کنید. در زمانی که همه چیز آرام است و اتفاقی رخ نداده می‌توانیم بگوییم که این شبکه‌ها کارکرد خاصی شاید ندارد و بیشتر مثل مکانیست که کاربران برای تفریح دور هم جمع می‌شوند اما در بزنگاه‌هایی مثل الان که در ایران زلزله آمده، می‌توانید ببینید که مثلاً فیس‌بوک چه تاثیری دارد. می‌تواند آدم‌ها را از نقاط مختلف دنیا دور هم جمع کند، تا با حداقل آمکانات کاری حداقلی را برنامه‌ریزی کنند، پیش ببرند و با هم در ارتباط باشند.»
این فعال مدنی در ادامه می گوید: “در آن زمان هم بسیاری جمع شدند در همین فضا تا کمک‌های مالی و غیر مالی‌ای را جمع کنند و به آن منطقه بفرستند. در آن زمان مشکلی نبود چون سیستم بانکی باز بود و بحث تحریم به این شکل وجود نداشت. به راحتی می‌شد پول‌ها را از طریق بانک یا صرافی‌ها منتقل کرد. اما در حال حاضر به دلیل تحریم‌هایی که وجود دارد، ارسال پول به داخل ایران عملاً از طریق سیستم بانکی و صرافی‌ها امکان پذیر نیست. ما مجبوریم بگردیم، مسافری پیدا کنیم، که چه زمانی به ایران می‌رود، و آیا امکان انتقال این میزان ارز و همچنین تبدیل آن در ایران را دارد؟ به نظر من بزرگ‌ترین مانع بر سر راه کاربران بیرون از ایران، بحث تحریم‌هایی است که سیستم بانکی ایران با آن روبروست.
البته در داخل ایران، کاربران فیس بوک همچنان فعالانه در حال تلاش برای شکل دادن بسیج اجتماعی هستند. حرکت‌های این کاربران ۴۸ ساعت پس از وقوع زلزله‌ای که تا کنون ۳۰۰ کشته بر جای گذاشته، حول تشکیل گروه‌های چند نفری برای جمع‌آوری کمک، گروه‌هایی برای راهی شدن و کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان و همچنین تهیه فهرست مهم‌ترین نکات برای کسانی است که می‌خواهند در این زمینه کمک کنند، خلاصه می‌شود.”
توقف عملیات نجات
دولت ایران اعلام کرده است که به کمک‌های مالی و امدادی کشورهای دیگر برای کمک به زلزله زدگان احتیاجی ندارد. در شرایطی که چند کشور همسایه از جمله ترکیه و تاجیکستان خواهان ارسال کمک‌های خود شده اند. به گزارش منابع رسمی در صورتی که هنوز از تعداد قطعی قربانیان زلزله خبری در دست نیست. جستجوی نیروهای امداد رسانی برای یافتن ناپدید شدگان متوقف شده است. سایت ایران امروز درگزارش خود به نقل از می‌نویسد :
« در حالی که وزیر کشور از پایان عملیات امداد و نجات سخن می‌گوید و وزیر بهداشت هم تنها مشکل باقی مانده زلزله‌زدگان را دفن جنازه‌های بر زمین مانده اعلام کرده، نماینده اهر و هریس می‌گوید در برخی از روستاها نه تنها هیچ کمکی دریافت نشده، بلکه هنوز مردم نتوانسته‌اند آوارها را جابه‌جا کنند و بدین ترتیب مشخص نیست چند نفر زیر خاک مدفون شده و یا زنده‌اند و منتظر نجات. یکی از پزشکان حاضر در منطقه که شخصا به روستاهای تخریب شده بر اثر زلزله نیز تردد داشته، گفته است تعداد کشته‌شدگان زلزله اخیر تاکنون بیش از ۱۵۰۰ نفر بوده است.
رادیو فردا در گزارش دیگری به نقل از استاندار آذربایجان شرقی می‌نویسد : «استاندار آذربايجان‌شرقی روز دوشنبه گفته است که ۱۲ هزار واحد مسکونی در اثر زلزله بين ۲۰ تا ۱۰۰ درصد آسيب ديده و به بازسازی نياز دارند.معاون عمرانی استاندار نیز ميزان خسارات زلزله روز شنبه را حدود هشتصد ميليارد تومان برآورد کرده است.»
هشدار نسبت به آسیب های روحی و اجتماعی ناشی از زلزله
نباید فراموش کرد که کمک رسانی به مردم زلزله زده تنها به انتقال مجروهان به بیمارستان ها و اِسکان دادن بازماندگان درچادرهای هلال احمر نیست. سایت کلمه به نقل از سید حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران ایران می نویسد:
« رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نسبت به ابتلاء بازماندگان حادثه زلزله به آسیب‌های روحی و اجتماعی هشدار داد و گفت: در حوادث و سوانح طبیعی مانند زلزله خسارت‌هایی است که کمتر دیده می‌شود و آن آسیب‌های اجتماعی و روانی ناشی از این سوانح است.
سید حسن موسوی چلک رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌و‌گو ایلنا در ارتباط با آسیب‌های اجتماعی ناشی از وقوع زلزله گفت: در سوانح و حوادث طبیعی مانند زلزله اخیر با چند نوع خسارت مواجه می‌شویم، متاسفانه هم تلفات جانی اتفاق می‌افتد و هم خسارات مالی و بخشی هم خسارت‌هایی است که کمتر دیده می‌شود و آن آسیب‌های اجتماعی و روانی ناشی از این سوانح است.
وی با هشدار نسبت به ابتلاء بازماندگان حادثه زلزله به آسیب‌های روحی و اجتماعی ادامه داد: حوادث و بلایای طبیعی به طور مشترک این عارضه را به دنبال دارند و افرادی که در حادثه بودند، کودکانی که بی‌سرپرست می‌شوند و افرادی که همسر خود را از دست می‌دهند به آسیب‌های اجتماعی دچار خواهند شد.
وی تاکید کرد: برخی از افرادی که در این حادثه تلخ دچار معلولیت جسمی می‌شوند نیز دچار افسردگی می‌شوند که باید مورد توجه قرار بگیرند، به ویژه کودکانی که هم معلول می‌شوند و هم سرپرست خود را از دست می‌دهند.
موسوی چلک اضافه کرد: برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی بعد از وقوع زلزله، سیل و حوادث و بلایا باید برنامه ریزی شود و اخیرا سازمان مدیریت بحران طرح جامع بازتوانی افراد بازمانده از بلایای طبیعی را تدوین کرده‌اند که انجمن مددکاران اجتماعی نیز در نگارش آن نقش داشته است که اقدام خوب و موثری است.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی تصریح کرد: اگر به موقع به افراد در معرض آسیب رسیدگی نشود، ممکن است برخی از نوجوانان و افرادی که خانواده خود را از دست می‌دهند به استعمال مواد مخدر روی بیاورند و اگر اقدامات موثری برای حمایت از این افراد صورت نگیرد شاهد افزایش جرایم در این مناطق خواهیم بود.
وی گفت: حوادثی مانند زلزله مسیر زندگی افراد را تغییر می‌دهد و بسیاری از آسیب‌ها در زمان وقوع حوادث دیده نمی‌شود اما بعد‌ها نمایان می‌شود و قطعا این افراد علاوه بر امداد رسانی‌های اورژانس به حمایت اجتماعی نیازمندند.”
